MÓNICA MARTÍNEZ
Comunicación Colexio de Enfermaría da Coruña
Este 5 de maio celebramos en España o Día da Nai que coincide coa celebración a nivel internacional do Día da Matrona. Nesta data tan significativa, tivemos o pracer de falar coa Supervisora do Servizo de Partos do Hospital Teresa Herrera da Coruña, o Materno Infantil. Maria del Carmen Grandío Ferreriro, Maica, leva 17 anos exercendo como matrona e toda a vida adicada aos coidados. Con ela compartimos a esencia e o futuro desta marabillosa profesión.
Que te levou a elixir a carreira de matrona?
A razón pola que escollín a carreira de matrona se remonta a unha experiencia chave durante os meus estudos de Enfermaría, no terceiro ano. Durante unhas prácticas de rotación, tiven a oportunidade de traballar con Margarita Vergara. Agora está xubilada pero naquela época era a matrona de Atención Primaria en Narón. Impresionoume moito a súa proximidade coas mulleres e a súa grande autonomía profesional, así como o seu profundo compromiso coa atención integral das mulleres. Pareceume unha profesional marabillosa e desde ese momento souben que algún día me encantaría traballar seguindo o seu exemplo. En certo modo, ela foi a semente do meu interese por este campo.
Cales son os aspectos máis gratificantes do teu traballo?
Para comezar, confeso que non son unha profesional que naceu con vocación definida, aínda que sempre tiven unha inclinación cara ao trato humano e unha forte convicción nun mundo mellor. Creo que esta orientación cara os coidados e o apoio ás persoas encaixou perfectamente co meu perfil humanista e idealista. Ademais, a miña firme convicción feminista tamén xoga un papel importante. Oportunidades como traballar coa matrona Margarita Vergara e o meu desexo de axudar ás mulleres en todos os aspectos da súa vida contribuíron ao meu interese e satisfacción nesta profesión.
En canto ao traballo en si, encántame o trato coas mulleres e os seus bebés. A interacción diaria coas pacientes e a súa descendencia é unha fonte de satisfacción e alegría para min. Tamén aprecio a oportunidade de intercambiar coñecementos con outras profesións, o que enriquece a miña formación e fai medrar o meu campo de coñecemento.
A investigación tamén xoga un papel importante para min. A miña curiosidade natural impulsoume a querer investigar e manterme actualizada sobre os últimos avances nesta área. Este compromiso coa formación continua permite que mellore como profesional e ofreza un mellor servizo ás mulleres que atendo.
En resumo, os aspectos máis gratificantes do meu traballo inclúen o trato humano, a oportunidade de contribuír ao benestar das mulleres e os seus bebés, o intercambio de coñecementos coas miñas colegas e a posibilidade de seguir investigando e mellorando como profesional.
Falemos de competencias. As matronas sodes esenciais en distintas fases da vida da muller, incluíndo a saúde reprodutiva e o climaterio. Poderías explicarnos como varía o teu enfoque de coidado nas diferentes etapas?
As matronas desempeñamos un papel fundamental en diferentes fases da vida das mulleres, incluíndo a saúde reprodutiva e o climaterio. Este enfoque de coidado varía considerablemente en cada etapa, e é importante entender a evolución desta profesión ao longo da historia.
Historicamente, as matronas foron consideradas como mulleres sabias, unha tradición que se remonta a séculos atrás. A palabra "matrona", en francés sage femme, significa literalmente "muller sabia". Estas mulleres non só acompañaban ás mamás durante o parto, senón que tamén as asistían e educaban en todas as fases da súa vida, desde a infancia ata a vellez. Esta sabedoría herdada é a base da nosa profesión, que evolucionou ao longo do tempo para adaptarse aos cambios sociais, culturais e educativos.
O meu enfoque de coidado varía en función da etapa da vida da muller que estou atendendo. Primeiro, é crucial adaptarme ao contexto social e cultural actual. O que era relevante e necesario para unha matrona hai 30 anos pode non ser aplicable hoxe en día. Por iso, é esencial manterme actualizada e axustar a miña práctica ás necesidades e valores das mulleres que atendo.
En cada etapa da vida, desde a infancia ata a vellez, tomo un enfoque holístico ao coidado. Iso significa considerar non só a situación médica da persoa, senón tamén o seu contexto cultural, social e educativo. Por exemplo, coas nenas, é importante saber que información recibiron sobre o desenvolvemento do seu corpo e sobre a menstruación. Con mulleres en idade reprodutiva, é esencial comprender os seus coñecementos e sentimentos sobre a fertilidade, o embarazo e o parto. E con mulleres máis maiores, é importante ter en conta os seus prexuízos e experiencias culturais.
O enfoque do coidado nas diferentes etapas da vida das mulleres é, pois, individualizado, preciso e adaptado ás súas necesidades específicas, tendo en conta o contexto social, cultural e educativo no que se atopan.
Ademáis dos coidados directos, tamén proporcionades educación e asesoramento a muleres e familias. Como levas esta parte do teu traballo e qué importancia ten a educación no teu papel?
A educación desempeña un papel fundamental no meu traballo como matrona. Non só proporciono coidados directos, senón que tamén me involucro activamente na educación e asesoramento de mulleres e familias. Esta faceta do meu traballo é esencial e ten un impacto significativo no benestar das persoas que atendo. Para min, a educación é a base de todo. Cando asesoro a alguén, tamén estou a educar. É un proceso de feedback constante, onde adapto o asesoramento en función do coñecemento e as necesidades específicas de cada persoa. Por exemplo, se unha muller ven a min para falar sobre planificación familiar e expresa que ten preocupacións sobre o uso de métodos anticonceptivos hormonais, eu axústome a súa preferencia e falo con ela sobre outras opcións non hormonais que poidan ser máis adecuadas para ela.
A educación non só é unha forma de proporcionar información e recursos, senón que tamén é un coidado en si mesmo. Considero que é un dos roles máis importantes da miña profesión. A través da educación, podo empoderar ás mulleres e ás súas familias para tomar decisións informadas sobre a súa saúde reprodutiva e o seu benestar xeral. En definitiva, a educación é fundamental para promover unha atención integral e de calidade.
Se falamos de formación, como evolucionou a formación das matronas nos últimos anos en España?
A formación das matronas en España experimentou unha evolución significativa nos últimos anos, en liña coa transformación da sociedade española. Inicialmente, a formación estaba máis centrada nun modelo médico centrista. Sen embargo, con cambios importantes na lexislación e nas estratexias de atención sanitaria, a formación das matronas tamén experimentou unha metamorfose.
Un dos puntos de inflexión foi a Lei de autonomía do paciente en 2002, que promoveu unha maior participación dos pacientes na toma de decisións sobre a súa saúde. Posteriormente, a estratexia de atención ao parto normal en 2007-2008 tamén tivo un impacto significativo, axudando a cambiar o perfil da matrona cara unha profesión máis centrada nas súas propias competencias e autonomía.
Ademais, hai unha tendencia crecente á formación continua e especialización das matronas en campos como a investigación e os estudos de doutoramento. Este enfoque máis autónomo e especializado contribúe a unha mellor atención sanitaria para as mulleres e as súas familias.
En canto á estrutura da formación, en España as matronas completan un grao de catro anos seguido de dous anos de especialización. Mentres tanto, en outros países europeos, a profesión de matrona está separada da enfermaría e conta cunha formación propia. Estas diferenzas reflicten a diversidade de enfoques educativos en toda Europa, pero en España, en particular, a profesión de matrona está a distinguirse máis claramente nos últimos anos.
Que impacto teñen os avances tecnolóxicos na túa práctica diaria?
Os avances tecnolóxicos teñen un impacto moi significativo na miña práctica diaria como matrona. Constantemente, como profesional, debo actualizar os meus coñecementos e adaptarme ás novas tecnoloxías e procedementos que afectan á saúde reprodutiva das mulleres.
Desde as técnicas de reprodución asistida ata os avances en ecografía e probas analíticas, cada nova tecnoloxía require unha actualización na miña práctica asistencial. Este proceso de adaptación é esencial para garantir que poida ofrecer os mellores coidados posibles ás mulleres e ás súas familias.
A profesión de matrona está en constante evolución e actualización, similar a outras profesións sanitarias. A incorporación de novas tecnoloxías non só require unha actualización dos coñecementos, senón tamén unha adaptación ás novas formas de traballo e procedementos. En definitiva, os avances tecnolóxicos son un elemento fundamental que inflúe na nosa práctica diaria e na calidade dos coidados que prestamos.
Cun envellecemento da poboación e un aumento da idade media da maternidade, que cambios consideras necesarios na formación e práctica das matronas para adaptarse a estas circunstancias?
Co envellecemento da poboación e o aumento da idade media da maternidade, é crucial que as matronas se adapten ás novas circunstancias e necesidades da poboación que atenden. Esto implica cambios tanto na formación como na práctica profesional.
En primeiro lugar, é importante recoñecer a diversidade da poboación que atendemos, que pode incluír unha maior proporción de inmigrantes con culturas e necesidades específicas. As matronas deben estar preparadas para comprender e abordar estas diversidades culturais, tendo en conta aspectos como idioma, costumes de crianza e patoloxías propias de diferentes rexións xeográficas.
En segundo lugar, co aumento da idade media da maternidade, é necesario adaptar os coidados e o asesoramento ás mulleres embarazadas de idade avanzada. Estas mulleres poden ter necesidades de saúde específicas e afrontar desafíos únicos durante o embarazo e o parto. As matronas deben estar actualizadas sobre as últimas evidencias e prácticas recomendadas para atender a estas necesidades.
Ademais, a realidade social actual indica que moito do peso dos coidados recae nas mulleres, especialmente durante o período perinatal. As matronas deben estar preparadas para ofrecer apoio e recursos ás mulleres en situacións como a monoparentalidade ou o coidado de pais maiores ao mesmo tempo que crían os seus fillos.
Adaptarse ás novas circunstancias demográficas e sociais require unha formación continua, actualización constante e a busca de recursos para proporcionar unha atención de calidade ás mulleres e ás súas familias en todas as etapas da vida reprodutiva.
Outro tema que preocupa as matronas son as condicóns laborais. Que melloras consideras prioritarias para fortalecer a profesión?
Para fortalecer a profesión de matrona, é crucial priorizar varias melloras tanto na formación como nas condicións laborais.
A formación debe seguir evolucionando para estar mellor enfocada e actualizada. É importante que as matronas teñan acceso a unha formación que non só abranga o seu propio campo de coñecemento, senón tamén que lles permita colaborar e aprender de profesionais doutras disciplinas relacionadas, como medicina, fisioterapia, nutrición, entre outras. Esta interdisciplinariedade pode enriquecer a práctica das matronas e mellorar a atención que ofrecen ás mulleres.
En canto ás condicións laborais, hai moito que mellorar. Por exemplo, nalgúns países, como Reino Unido, a atención individualizada durante o traballo de parto é a norma, coñecida como one to one, o que permite unha atención máis persoal e de calidade. En España, a atención individualizada é máis complexa debido ás plantillas deficitarias e á falta de recursos. É necesario dimensionar e dotar axeitadamente os equipos de traballo, tanto en paritorios como en atención primaria, para que as matronas poidan ofrecer unha atención de calidade sen estar sobrecargadas de traballo. En xeral, é esencial aumentar o número de matronas en todos os ámbitos de atención sanitaria, tanto en hospitais como en centros de atención primaria, para poder atender as necesidades da poboación de forma adecuada e satisfactoria.
Problemas como a falla de recursos e a necesidade de máis autonomía para as matronas, como vos afectan para poder proporcionar coidado integral?
A falta de recursos e a limitada autonomía das matronas inflúen significativamente na nosa capacidade para proporcionar un coidado integral ás mulleres que atendemos. A falta de autonomía no traballo pode restrinxir a nosa capacidade para tomar decisións independentes e personalizadas durante o coidado das mulleres. En moitos hospitais, especialmente nos de terceiro nivel, a atención ao parto está altamente medicalizada e a autonomía das matronas pode estar limitada polas estruturas institucionais xerárquicas. Isto pode levar a unha situación onde as matronas teñen moitas das súas funcións delegadas e non poden exercer o seu coidado dunha maneira verdadeiramente integral.
Ademais, a falta de recursos, tanto humanos como materiais, tamén pode afectar negativamente a nosa capacidade para proporcionar un coidado completo. Por exemplo, a falta de persoal pode significar que as matronas teñan que atender a múltiples partos ao mesmo tempo, o que pode levar a unha atención máis fragmentada e menos individualizada.
A escaseza de matronas conduce a unha merma de calidade na atención, especialmente en Atención Primaria e Hospitalaria. Como percibes esta situación no teu entorno laboral?
Como calquera profesional que é importante na sáude das persoas, na medida que hai unha merma na súa situación laboral repercute directamente na calidade da asistencia que estás prestando. Por poñer un exemplo práctico, se un día teño o paritorio con moita carga asistencial, unha matrona nunca vai deixar de monitorizar un bebé, vai haber cousas chaves que non vas deixar de facer, o problema é o tempo que lle podes dedicar a esa muller, ese apoio empocional, o que implica todo o holístico, que poidas ofrecerlle máis terapias alternativas para o alivio da dor, que lle podas oferecer máis cambios de posición...ofertas todas esa dispoñibilidade na medida que ti tes máis mulleres que atender e iso non está ben dotado, pois a calidade que ti lle estás prestando a cada muller é máis limitada, sen dúbida.
Como é a colaboración entre matronas e outros profesionales da saúde?
A colaboración entre matronas e outros profesionais da saúde está en constante evolución, con cambios que se dirixen cara un modelo de atención máis integrado e centrado no benestar do paciente. Tradicionalmente, o sistema sanitario en España é médicocentrista, o que influíu na forma en que se prestaban os coidados de saúde. A relación entre os profesionais varía dependendo do grao de integración e comprensión dos diferentes perfís profesionais. Algúns profesionais poden ter un enfoque máis paternalista ou centrado no médico, mentres que outros poden estar máis abertos á colaboración e á integración de diferentes enfoques. A pesar de que estamos a avanzar cara unha mellora na colaboración interprofesional, a transición de modelo é lenta e require tempo para que se produzan cambios significativos. En xeral, estamos a camiñar na dirección correcta, pero aínda hai traballo por facer para conseguir unha verdadeira integración e colaboración entre todos os profesionais da saúde.
Miremos cara o futuro. Cales son as tuas aspiracións na profesión?
As miñas aspiracións na profesión de matrona céntranse na súa continua evolución e recoñecemento. Que a profesión estea cada vez máis respaldada e que poidamos despregar plenamente as nosas competencias para mellorar o coidado e a atención das mulleres que acompañamos. Con máis profesionais capacitadas e enfocadas na investigación, espero que o noso marco competencial siga fortalecéndose, permitíndonos ofrecer un coidado máis completo e personalizado.
O empoderamento das matronas vese como un xeito de empoderar ás mulleres e a toda a sociedade. Que medidas especificas suxires para fortalecer o rol das matronas no sistema sanitario?
Claramente. Alguén que está ao lado das mulleres é unha ferramenta para empoderar as mulleres. Que haxa unha boa dotación de profesionais, que a formación siga na mesa liña, que cada profesional poida realizar as súas competencias sen que iso sexa un conflito entre equipos...todas son medidas moi importantes. Na medida en que ti fortaleces ese profesional e pode facer unha mellor educación, unha educación da saúde sexual das mulleres desde o principio, que teñan coñecemento, que poidan tomar decisión libres, que se queiran moito, que se coiden moito e todas esas cousas que parece que tería ser de base, pero non é así. Claramente, na medida que melloras iso e tes máis profesionais enfocados a iso, empoderas as mulleres na sociedade e unha sociedade con mulleres empoderadas é unha sociedade moito mellor, que vai dicir unha feminista.
Que consellos lle darías a alguén que estivese considerando seguir esta carreira?
O primeiro consello é que vexa unha profesión á que ves traballar con persoas. Quero dicir, calquera persoa que se dedique á sanidade, sexas matrona ou non, creo que ten que ter un perfil humano, téñenche que gustar as persoas, tes que ser unha aliada das persoas ás que coidas e tes que ter esa idea de que aquí estás para axudar outras persoas.
Logo, que teña ganas de investigar, de formarse, que vén para unha profesión moi bonita onde en xeral co que traballamos as matronas son cousas moi postivas. Estamos en todo, pero de forma máis autónoma estamos no parto utópico, que ao final é o parto no que vai todo ben, é unha marabilla, porque tes unha persoa feliz, unha familia feliz. Logo a educación sexual en xeral con persoas sas que están para medrar, para mellorar. Ves a unha profesion na que a perspectiva é todo mellorar, que pasen cousas boas. Contribuir a prevención, a educación...é marabilloso. Eu animo a todo o mundo a que veña loitar por unha profesión máis autónoma e unha profesión que medre.
